Rusya 24 Şubat'ta Ukrayna topraklarına girdikten sonra sosyal medyada bir görsel yayılmaya başladı.
Görselde Rus şair Puşkin'in resmi, 7 sayısı ve birkaç sıra halinde "yürüyen insan" emojileri göze çarpıyordu.
Bilenler için, paylaşımın verdiği mesaj açıktı: Bir mekân ( Moskova'daki Puşkin Meydanı), saat ve hükümete karşı düzenlenecek protestoya çağrı.
Emojiler, Rusya'da protestoları ima etmek için yıllardır kullanılan bir koda gönderme yapıyordu.
Neden kod kullanıyorlar?
Rusya'da 2014 yılından beri izinsiz gösteriler yasak ve yasağı delenler 15 güne kadar gözaltında tutulabiliyor. Yasağı üst üste delmek ise 5 yıla kadar hapis cezası demek.
Yasak nedeniyle uzun süredir aktivistler internet üzerinden organize olmak ve gösteri düzenlemek için bazı kodlu ifadeler kullanıyor.
Maria da bir protestoya katılacağını arkadaşlarına mesaj atarken kodlara başvuranlardan. BBC'ye konuşan Maria "Hadi merkeze yürüyüş yapmaya gidelim ya da "hava yürüyüş için harika" gibi gizli ifadelerle haberleştiğini söylüyor.
Hükümetin sansür mekanizmalarından yakayı kurtarmak için kullanılmaya başlanan bu yöntem protestocular için kendi aralarında yaptıkları bir şakaya dönüşmüş olsa da, kod kullanmamak onlar için ciddi sonuçlar doğurabiliyor.
Sonuçları ne olur?
İnsan hakları kuruluşu OVD-Info'ya göre Ukrayna işgalinin başlamasından bu yana Rusya'da iki haftada 14 bine yakın kişi gözaltına alındı. Şu ana dek bu kişilerin önemli bir bölümü birkaç saat ya da birkaç gün gözaltında tutuldu.
Aleksander, Moskova'daki bir protestoya katılmış ve öncesinde bunu sosyal medyada da paylaşmıştı.
Ertesi sabah sivil polisler, onu kız arkadaşının evi önünde yakalayarak karakola götürdü. Günlerce gözaltında kaldıktan sonra, yetkililerin ona atfettiği ve yaptığını iddia ettiği bir dizi eylemin altına imza atmaya zorlandı.
Gözaltına alınmasının sebebi protestoya katılması mı, yoksa sosyal medya paylaşımları mı bilemiyoruz. Öte yandan Aleksander bir süre sonra ikinci kez, bu defa metrodayken gözaltına alındı ve o dönemde başka herhangi bir gösteriye katılmamıştı.
BBC'nin ulaştığı bilgiye göre, bazı gözaltılar sadece sosyal medya paylaşımlarına dayandırılıyor.
24 Şubat günü, protesto gösterilerine daha açıkça çağrı yapan bir tweeti "merkeze uzun zamandır yürümemiştim" mesajıyla yeniden paylaşan genç bir kadın da, beş gün sonra trende seyahat ederken gözaltına alındı. Moskova'nın metro sistemindeki yüz tanıma yazılımı aracılığıyla yerinin tespit edildiği düşünülüyor.
Duruşması görüldüğünde, söz konusu Twitter paylaşımının da olduğu bir belge de mahkemeye sunuldu. Belgede, yetkililerin kadının paylaşımı yapmasından hemen sonra aldığı dikkat çeken bir ekran görüntüsü de vardı.
Blog yazarı Niki, yakın bir arkadaşının erkek kardeşinin, ilki protestoya katıldıktan sonra birkaç saatliğine, ikinci de VK sosyal medya uygulamasında protestonun detaylarını arkadaşıyla paylaşmakla suçlandığı için bir hafta süreyle olmak üzere, toplam iki kez gözaltına alındığını aktarıyor.
Durum değişiyor mu?
4 Mart Cuma günü Rusya hükümeti, ordu ile ilgili "sahte haberlerin" önüne geçmek istediklerini söyleyerek yeni bir yasa çıkardı. Ancak yasanın daha çok savaş karşıtı protestoculara olan baskı ve sansürü daha da artırmak için kullanılacağından endişe ediliyor. Eskisine göre daha sert cezalar getiren yasa, 15 yıla kadar hapis cezasının önünü açıyor.
Maria gibi gençler için yasanın getirilmesi "şimdiden bir şeyleri değiştirdi". Maria, "Artık protestolara katılmaktan da, bu 'özel operasyon (Rusya'nın Ukrayna'yı işgali) hakkında paylaşım yapmaktan da korkuyorum" diyor.
OVD-Info da, yeni yasadan beri gözaltı ve tutuklamaların arttığına dair açık işaretler olduğunu kaydediyor.
Hangi platformlarda paylaşım yapıyorlar?
OVD-Info'dan Leonid Drabkin'e göre, bağımsız medya kuruluşlarının darbe alması, Facebook'un yasaklanması ve TikTok'taki paylaşımlara sınırlamalar getirilmesi, ülkede yaşayanların bilgiye erişimini zorlaştırdı.
İnsanların korku içinde otosansüre yöneleceğini vurgulayan Drabkin, " Instagram'a baktığınızda eskisine göre yaklaşık 10 kat daha az paylaşım görürsünüz" diye vurguluyor.
Drabkin'in kendi yakınları arasında da sosyal medya profillerinin tamamını silenler var.
Sert cezalar sonucu "protesto edecek cesareti bulanların" sayısı da azalabilir.
Güvenlik kaygıları nedeniyle bazı katılımcıların isimleri değiştirilmiştir.
