Vatandaşlar arasında giderek yayılan bu söylentiler, "Kamu hakkı kişisel yatırımlarla örtbas edilemez" şeklinde yorumlanırken, vicdanları rahatsız eden bu gelişmeye karşı yetkililerin sessiz kalması da eleştiri konusu oldu.
Söz konusu şirketlerin, devlete ödemesi gereken payı hizmet adı altında farklı bir yöntemle yerine getirdiği, böylece denetimden kurtulduğu yönündeki iddialar ciddi soru işaretleri doğurdu. Şirketlerin bu tutumu, kamu kaynaklarının adil ve şeffaf yönetimi açısından tartışmaları beraberinde getirdi.
BATMAN VE ŞIRNAK'TA ÖZEL İDARE KAYNAKLARI ARTTI
Özellikle Batman'da yıllardır petrolden gelen gelirlerin hatırı sayılır bir kısmı ve yine Şırnak'ta yer altı ve yer üstü kaynaklarından (petrol ve kömür) gelen gelirler İl Özel İdaresinin kaynağına aktarılıyor. Bu da ilin daha da hizmet yapması noktasında elini güçlendiriyor.
İlimizde de yer altı ve yer üstü kaynaklarının bazı şirketler tarafından işletildiği dikkate alınarak bölge halkı, özellikle yerel yöneticiler, milletvekilleri ve siyasi aktörlerin bu konuya derhal el atmasını, hem yasal sürecin netliğe kavuşturulmasını hem de varsa kamu zararı oluşup oluşmadığının ortaya çıkarılmasını talep ediyor.
Yer altı madenlerini işleten şirketlerin, faaliyet gösterdikleri bölgenin il özel idaresine ya da ilgili kamu kurumlarına belirli yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu yükümlülükler genel olarak şu şekildedir:
1. Devlete Ödenecek Ruhsat ve Devlet Hakkı
Maden Kanunu gereği, maden işleten şirketler devlete devlet hakkı adı altında bir ödeme yaparlar. Bu ödeme, üretilen madenin satış bedeli üzerinden belli bir oranla hesaplanır.
Bu devlet hakkının %50’si ilgili il özel idaresine aktarılır (Maden Kanunu m.14) Eğer madencilik faaliyeti köy sınırları içindeyse, bu payın bir bölümü de ilgili köy tüzel kişiliğine ödenebilir.
2. Çevre Düzenleme ve Sosyal Sorumluluk
Maden şirketleri, faaliyet gösterdikleri bölgedeki altyapı, çevre düzenlemesi ve sosyal sorumluluk projelerine katkıda bulunmak zorunda kalabilirler. Bu tür katkılar, doğrudan ödeme şeklinde olmasa da, yerel yönetimlerle iş birliği içinde gerçekleştirilir.
3. Harçlar ve Ruhsat Ücretleri
Ruhsat alımı ve yenilenmesi sürecinde çeşitli harçlar ve teminatlar da ödenir. Bunlar doğrudan merkezi hükümete gider, ama bazı durumlarda yerel idarelerle koordinasyon gerekir.
Maden işleten şirketlerin il özel idaresine dolaylı olarak (devlet hakkının %50’si üzerinden) ödeme yapma yükümlülüğü vardır. Ayrıca çevresel ve sosyal sorumluluklar gereği yerel yönetimlerle başka iş birlikleri de olabilir.
